Elephant (Gus van Sant)

klik voor groter Vandaag naar ‘Elephant‘ in het Utrechtse filmhuis Springhaver geweest. Misschien niet echt een vrolijk thema voor de zondagmiddag, een bloedbad op een highschool. Ongetwijfeld zal ‘Columbine’ een belangrijke inspiratiebron zijn geweest voor Gus van Sant, al wordt dat nergens expliciet vermeld. ‘Elephant’ is echter geen Michael Moore-achtige documentaire geworden, maar een nogal dromerige, raadselachtige film.De voornaamste overeenkomst met Moore’s ‘Bowling for Columbine’ is dat de hoofdpersonen in ‘Elephant’ ook eenvoudig aan wapens kunnen komen. Ze kruisen gewoon een machinegeweer aan in de wapencatalogus en de postbode doet de rest…

‘Elephant’ is geen film die uitlegt hoe mensen komen tot extreme daden, zoals het neerschieten van je medescholieren en leraren. Er worden geen verklaringen en motivaties gegeven, geen nabeschouwingen. Af en toe worden er enkele hints gegeven. De twee jongens, die als getrainde commando’s op pad gaan om zoveel mogelijk onheil op school aan te richten, worden wel eens gepest. Ook spelen ze zo nu en dan een schietspel op de computer of ze zien een oorlogsdocumentaire op t.v. Maar of dit nu doorslaggevende redenen zijn om een bloedbad aan te richten blijft in het midden. Vlak voor hun daad roept de een de ander op om er vooral zoveel mogelijk van te genieten.

‘Elephant’ heeft een heel laag tempo. Sommige scènes lijken eindeloos te duren. Je volgt leerlingen tijdens minutenlange wandelingen door de gangen van het schoolgebouw. Of je ziet gedetailleerd hoe een leerling foto’s afdrukt in het fotolokaal. Tergend lang is ook de scène waarin één van de twee latere daders op zijn piano de complete ‘Fur Elise’ speelt. Sommige scènes worden meerdere keren getoond, maar dan vanuit verschillende invalshoeken. Zo zie je hoe een jongen een foto maakt van een medescholier. Eerst vanuit het standpunt van de fotograaf, later vanuit de jongen die gefotografeerd wordt en ook nog eens vanuit het blikveld van een meisje dat toevallig langsliep.

Het langzame tempo, het bijna volledig ontbreken van dialogen, de zweverige camera, de vage mix van muziek en achtergrondgeluiden die aanzwelt en weer afneemt en de schijnbaar willekeurige volgorde van scènes geven de film niet alleen een vaag, maar ook hypnotisch karakter. Soms lijken het surrealistische sfeershots van een willekeurige schooldag. Maar omdat je weet dat de film op een catastrofe afstevent wordt de spanning bijna ondragelijk. Wanneer het geweld dan uiteindelijk losbarst voelt dat bijna als een opluchting.

Wat nu precies de twee jongens tot hun daden dreef maakt de film niet duidelijk. Opmerkelijk vond ik dat de camera verschillende scholieren volgt. Als je van te voren ook maar iets over de film hebt gelezen weet je dat er een schietpartij gaat komen. Maar je weet niet welke scholieren daarbij betrokken zullen zijn. Daarom vroeg ik me steeds af wie tot grof geweld in staat zou zijn. Een soort whodunnit nog voordat er iets is gebeurd. Een van de jongens had bijvoorbeeld problemen met zijn alcoholische vader en ook nog toegang tot een jachtgeweer. Dan denk je al snel dat hij wel één van de schutters zal zijn. Maar of dat ook zo is weet je pas bij de gewelddadige catharsis.

‘Elephant’ was een andere film dan ik verwachtte. Ik twijfel nog of ik hem écht goed vond. Maar het is zeker wel een bijzondere, aparte film, die een Gouden Palm won in Cannes. De titel komt van een boeddhistische parabel over blinde mannen, die allemaal tot verschillende conclusies komen als ze een olifant proberen te beschrijven op basis van wat ze voelden. Deze film en gebeurtenissen op de school leiden ongetwijfeld tot net zoveel verschillende conclusies.

[trailer]