Zelden is een roman zo eenduidig positief ontvangen als Philip Roths 26e: Het complot tegen Amerika. Het Parool omschreef de roman als ‘wurgend realisme’, de Volkskrant had het over ‘literatuur op zijn allerbest’. En Michaël Zeeman vraagt zich af ‘Wanneer [?] de heren in Stockholm wakker [zouden] worden en beseffen dat het oeuvre van Roth weergaloos en ongeëvenaard is?’
Het is daarom een enorme opluchting dat ook ik Het complot tegen Amerika een fantastisch boek vind. Philip Roth combineert als een vituoos heden en verleden, feiten en fictie, sentiment en gevoelloosheid en wisselt de ?grote lijnen? af met de meer gedetailleerde vertelling van gezin Roth.Het complot tegen Amerika handelt over een virtueel gegeven uit de Amerikaanse geschiedenis, namelijk dat de uiterst populaire Charles Lindbergh, inderdaad de luchtvaartheld, daadwerkelijk naar voren werd geschoven als kandidaat voor de Republikeinen in de verkiezingen van juni 1940. Lindbergh was zeer populair onder de Amerikanen, maar had ook sympatieën voor Adolf Hitler en diens opvattingen. Wat als?
In een voor een groot deel autobiografische vertelling, het jongetje Philip Roth vertelt het grootste deel van het verhaal, krijgen we een kijkje in het gezin Roth. Het gezin bestaat uit vader Herman Roth, een hardwerkende verzekeringsagent, moeder Bess, de 12 jaar oude broer Sandy, en de jongste telg: Philip zelf. Het gezin woont in Newark en heeft grote moeite een eenheid te blijven onder de steeds luider wordende stem van Lindberg en zijn aanhangers.
Herman Roth probeert eigenhandig het tij te keren en blijft stug volhouden dat de veranderingen die plaatsvinden niet thuis horen in het Amerika van de jaren ?40. Hij verafschuwt zeer consequent alles en iedereen die te maken heeft met Lindbergh. Of dat nu zijn schoonzus is of de rabbijn, dat deert hem niet. Moeder Bess Roth delft in deze morele starheid van haar man het onderspit. Haar mening wordt in veel gevallen ondergesneeuwd door de meningen van Herman en zoon Sandy. Sandy wordt gerecruteerd voor een eng jeugdproject, waarbij joodse jongens naar plattelandsdorpen gestuurd worden om te werken op de boerderij. Langzaamaan verandert zijn mening in een pro-Lindbergh. ?Verdeel en heers? luidt het motto.
De 7-jarige Philip ontgaat veel van de politieke ontwikkelingen in het land. Hij is vooral met kleine (maar uitermate belangrijke) dingen bezig, als zijn postzegelverzameling, de enge kelder en zijn vriendje Seldon. En omdat het vertelperspectief bij Philip ligt, overigens een zeer geloofwaardige verteller, komen de politieke ontwikkelingen ondertussen als mokerslagen aan.
Philip Roth wisselt de ontwikkelingen in het gezin en de concrete gebeurtenissen van de joden in Newark af met de grote politieke gebeurtenissen als toespraken en bezoekjes van Duitse hoogwaardigheidsbekleders aan Lindbergh.
?In deze herinneringen regeert de angst, een voortdurende angst.? is de openingszin van de roman. De angst voor het onbekende, de angst voor het verliezen van je identiteit. De angst voor wat er gaat komen, de angst voor ideeën van politici en hun volgelingen. Hiermee slaat Roth (onbewust?) ook een brug naar het heden, zowel naar het heden in Nederland als in Amerika zelf, waarin de politieke ontwikkelingen van de laatste tijd ook gevoed worden door angst. Michael Moore laat dit ondubbelzinnig zien in onder andere Bowling for Columbine.
Voor wie wil weten wat er precies is gebeurd in Amerika rond 1940 en wat aan het brein van Philip Roth is ontsproten kan de laatste 35 pagina?s van de roman tot zich nemen, waar in een naschrift de geschiedenis verteld wordt met alle belangrijke personages op een rij.
1 reactie
Ja! Ja! Dit is een fantastische roman! Van een hele andere orde dan Philip K. Dicks The man in the high castle — juist door dat hele normale perspectief én de kennis die zelf hebt over de naziplannen, voel je een intens soort reële dreiging die scifi-boeken niet weten op te roepen. En nooit geweten dat ‘t zo dichtbij was…