Mefisto – roman van een carrière

Deze week mocht ik vertoeven in het Belgische land. In het gehuurde huisje bleek een goed gevulde kast literatuur tot de uitrusting te behoren. En zo liet ik mijn stapeltje nieuw verschenen literatuur voor wat het was en liet ik me verleiden door de kast met ‘klassieke auteurs’ als Thomas Mann, Nabokov, Boelgakov, Borges, Mulisch en Hermans. Mijn keuze viel op de roman Mefisto van Klaus Mann. Nou ja, zo’n boek dat je altijd al had willen lezen.

Mefisto is geschreven in 1936 (dus voor de Tweede Wereldoorlog) en speelt zich begin jaren 30 af. Mann vertelt over een acteur/toneelspeler Hendrik Höfgen die ten koste van alles carrière wil maken. Ook ten koste van zijn linkse, idealistische principes.

De carrière van toneelspeler Hendrik Höfgen gaat als een drietrapsraket: allereerst is hij een lokale beroemdheid in Hamburg. Hij steelt de harten van het publiek als vrolijke nar. Vervolgens vertrekt hij naar Berlijn, de plaats waar op dat moment de grootste produkties te zien en te spelen zijn. Daar breekt hij door bij het grote publiek en wordt hij ook door de pers als een serieuze goede acteur gerekend. Zijn grote rol is die van Mefisto in het stuk van Goethe. Tot slot wordt hij in de armen gesloten van enkele nazi-topstukken en neemt zijn loopbaan een enorme vaart. Als Mefisto wederom opgevoerd wordt claimt Höfgen de rol en behoort hij definitief tot het nationaal-socialistische kamp.

Ik had wat moeite om gegrepen te worden door het verhaal. Het personage Hendrik raakte me niet, op geen enkele wijze. Pas na enkele hoofdstukken begreep ik hem beter en werden zijn handelingen en overwegingen me helder. Als zijn affaire met Barbara begint ben je in zijn greep en laat hij je niet meer los.

Het knappe aan het boek vind ik de messcherpe analyse van de Duitse samenleving, in dit geval vertolkt door de toneelwereld. De carrière van Höfgen gaat hem voor alles. Moet hij zich daarvoor wat minder fel uitspreken, dan doet hij dat. Moet hij vriendjes worden met iemand van de partij: geen probleem. Moet hij zijn vrienden van vroeger verloochenen, dan moet dat maar. Zo probeert Höfgen zo goed mogelijk ‘fout te zijn’. Waarmee Klaus Mann volgens mij de vinger op de zere plek legt.

De afrekening van Klaus Mann is ook een persoonlijke afrekening. De verloofde van Erika Mann -zus van Klaus en ook een kind van Thomas Mann- is wel heel duidelijk te herkennen in het personage van Hendrik Höfgen. Deze Gustav Gründgens maakte in de jaren 30 een bliksemcarrière als beschermeling van Göring en de roman kan dus ook als een persoonlijke aanval op hem gelezen worden. Overigens kan Mefisto verder ook als sleutelroman gelezen worden. De al eerder genoemde Barbara lijkt op Erika Mann en de oplettende lezer kan ook Thomas Mann herkennen in Bruckner. En zo zijn er nog meer personages te herkennen.
Het boek verscheen zoals gezegd in 1936 bij de Duitse afdeling van het Nederlandse Querido. Klaus Mann verbleef inmiddels in ballingschap. In Duitsland werd het boek verboden tot in 1966 het toch dreigde te verschijnen. Na allerlei processen van de erven Gründgens is het boek toch nog tot heel lang in Duitsland niet verkrijgbaar geweest.